Home » Nieuws en achtergronden » Zeilboten door de jaren heen

Zeilboten door de jaren heen

Zeilen is varen met behulp van zeilen, als je het heel droog aan de Van Dale zou vragen. Of glijdend vallen, maar dan hebben we het over heel iets anders (als in: ‘opeens kwam er een schilderij naar beneden zeilen’). Wil je de definitie nog wat uitgebreider, dan krijg je te horen dat zeilen een techniek van beweging over het water door windkracht is, op een zeilschip, zeilboot of surfplank. Maar waar is het ooit begonnen? En wat is er sindsdien zoal veranderd?

Zeilen als techniek om je over water te verplaatsen is door de jaren heen behoorlijk aangescherpt, waarbij je de variatie met name in het zeil en de romp van de boot vindt. Alles van zware, plompe boten met grote vierkante zeilen tot slanke schepen met een diepe kiel onderwater is wel eens gebouwd, van eenpersoons zeilkano’s tot machtige driemasters uit de schilderijen van de Hollandse meesters in de 17^de eeuw. Maar wist je dat de eerste zeilschepen al veel eerder bestonden dan die 400-jaar oude schilderwerken? Al zo’n 4.000 jaar(!) vóór de jaartelling werd in het oude Egypte zeil gebruikt voor de voortstuwing op het water.

Zeilboot of zeilschip?

Een zeilschip is een schip dat met behulp van zeilen wordt voortbewogen door windkracht. We rekenen ook (zeil)jachten tot die categorie. Zeilschepen waren vroeger lange tijd het belangrijkste vervoermiddel voor het vervoer van goederen en personen over langere afstanden. Een rol die dankzij de komst van stoom- en motorschepen in de 19e eeuw op de achtergrond is geraakt. Ook waren tot ver in de 19de eeuw de meeste oorlogsschepen zeilschepen, maar tegenwoordig worden ze voornamelijk voor recreatieve doeleinden gebruikt.

Met ‘zeilboot’ worden over het algemeen de wat kleinere vaartuigen aangeduid die voor sport of recreatie gebruikt worden. Een zeilschip is groter en wordt eerder gebruikt voor vracht- of passagiersvaart, maar de grens tussen beide is niet zo heel duidelijk. Wel wordt er vaak gezegd: “je kunt een boot wel op een schip zetten, maar een schip niet op een boot.”

Een zeilboot kan tot een bepaalde klasse worden gedefinieerd voor de zeilwedstrijden. Voor zo’n klasse is wel scherp omschreven wat de eisen zijn, tot aan Olympische klassen toe. Daar worden op de Olympische Spelen wedstrijden in gevaren. De eenheidsklassen hebben vaak een zeilteken in het zeil, waardoor ze van grotere afstand gemakkelijk te herkennen zijn. Denk bijvoorbeeld aan de Contender, Laser 2 en de Valk, die we verderop in dit nummer wat uitgebreider bespreken.

Traditionele schepen

Laten we even teruggaan naar die oude houten zeilschepen, of ‘traditionele schepen’ zoals ze genoemd worden. Onder die term verstaan we zeilschepen die vroeger voor het vrachtverkeer gebruikt warden, dus commercieel. Tegenwoordig hebben ze dat doel niet meer, ze zijn veelal vervangen door grote containerschepen die nu over de oceanen varen. Je vindt ze nog wel – als recreatievaartuig of als vaartuig in de chartervaart. De Nederlandse vloot van charterschepen telt er nog zo’n 500, met klippers, tjalken en aken als de grootste voorbeelden.

Een andere naam voor deze laatste groep van klassieke schepen, gebaseerd met name op de oudere zeilende binnenvaart- en kustvaartschepen, is de ‘bruine vloot’, vanwege de overwegend bruine kleur van de zeilen die door de schepen gevoerd worden. Jaarlijks wordt er nog altijd een zogenaamde Strontrace gehouden tussen het Friese plaatsje Workum en het Zuid-Hollandse Warmond. Met name skûtsjes doen hier aan mee. Het idee is dat je zonder motor van Workum naar Warmond vaart, mét een vracht aan boord. Vroeger was dat echte stront, maar tegenwoordig is gedroogde koemest in zakken gebruikelijker.

De Strontrace start in Workum en voert over het IJsselmeer via de Oranjesluizen in Amsterdam naar Warmond. Bij aankomst in Warmond wordt de stront gelost en na een verplicht uurtje rust gaan de schepen weer terug naar Workum.

Fraaie zeilschepen werden uiteraard niet alleen ingezet om vracht te vervoeren of mensen te verplaatsen. Ook de visserij maakt(e) er volop gebruik van: lemsteraken en Staverse jollen, botters, hengsten, hoogaarzen en schokkers. Verschillende type schepen voor verschillende gebieden in Nederland, afhankelijk van het type water.

Anno nu zijn er in voor de recreatie nog aardig wat verschillende soorten boten op het water te vinden. We zijn namelijk een zeilland bij uitstek, dankzij het alom aanwezige water; kleine bootjes aan de rand en op de kleinere plassen, grote(re) schepen op zee, het IJsselmeer, de Waddenzee, de Zeeuwse wateren en natuurlijk op de Friese Meren.